Gestia transportowa – kto odpowiada za dostawę?

Na pozór umowa kupna-sprzedaży jest prosta: jedna strona dostarcza towar, druga za niego płaci. Jednak pod tą powierzchnią kryje się sieć skomplikowanych zależności, gdzie jedno niedopatrzenie może prowadzić do poważnych strat finansowych. Centralnym punktem tej sieci jest pytanie o odpowiedzialność za dostawę. Kto zamawia przewoźnika, kto płaci za fracht, a kto odpowiada za los przesyłki podczas nieprzewidzianych zdarzeń na trasie? 

Odpowiedzi na te pytania udziela gestia transportowa – zapis w kontrakcie, który rozdziela władzę i ryzyko, stając się fundamentem bezpieczeństwa i przewidywalności w globalnym łańcuchu dostaw.

Czym jest gestia transportowa i dlaczego jest tak ważna?

Gestia transportowa to prawo do podejmowania decyzji związanych z organizacją przewozu towaru. Strona posiadająca gestię decyduje o wyborze przewoźnika, środka transportu czy trasie przewozu. Jest to zatem uprawnienie do zarządzania całym procesem logistycznym, co przekłada się na realną kontrolę nad przebiegiem dostawy.

Znaczenie gestii transportowej wykracza jednak poza samą organizację. Wiąże się ona nierozerwalnie z podziałem kosztów oraz, co najważniejsze, z momentem przeniesienia ryzyka za utratę lub uszkodzenie towaru ze sprzedającego na kupującego. Precyzyjne ustalenie tych warunków w umowie handlowej pozwala uniknąć kosztownych nieporozumień i sporów, zapewniając płynność i przewidywalność w łańcuchu dostaw.

Decyzja o tym, kto przejmuje gestię transportową, ma bezpośrednie przełożenie na finanse obu stron kontraktu. Koszty transportu mogą stanowić znaczący odsetek kosztów logistycznych firmy, sięgający w niektórych przypadkach nawet 45%. 

Daje to stronie organizującej przewóz realną możliwość optymalizacji wydatków, a tym samym wpływania na ostateczną cenę produktu i własną marżę, co jest szczególnie istotne z perspektywy małych i średnich firm.

W Polsce kluczową rolę w przewozie towarów odgrywa transport drogowy. Według danych Eurostatu z 2022 roku, jego udział w przewozach towarowych w Polsce wynosił 69% (w przeliczeniu na tonokilometry). Tak duża popularność tej gałęzi transportu sprawia, że precyzyjne ustalanie gestii transportowej w umowach jest fundamentalne dla zapewnienia płynności i bezpieczeństwa, zarówno w przypadku przesyłek krajowych, jak i w międzynarodowym łańcuchu dostaw.

Jak reguły Incoterms kształtują podział obowiązków?

W celu ujednolicenia i uproszczenia zasad handlu na całym świecie, Międzynarodowa Izba Handlowa (ICC) opracowała Międzynarodowe Reguły Handlu, znane jako Incoterms. Te składające się z trzyliterowych skrótów formuły precyzyjnie określają, która ze stron – sprzedający czy kupujący – jest odpowiedzialna za poszczególne etapy dostawy.

Reguły Incoterms w klarowny sposób przypisują gestię transportową, a wraz z nią:

• Obowiązek zorganizowania i opłacenia transportu.
• Odpowiedzialność za załadunek i rozładunek.
• Moment przeniesienia ryzyka.
• Zobowiązania związane z odprawą celną eksportową i importową.

Dzięki zastosowaniu Incoterms, partnerzy handlowi zyskują jasność co do swoich ról, co znacząco ułatwia współpracę, zwłaszcza w ramach handlu cross-border.

Kiedy gestia transportowa leży po stronie sprzedającego?

W sytuacjach, gdy to sprzedający dysponuje większym doświadczeniem logistycznym lub ma dostęp do korzystniejszych stawek frachtowych, często przejmuje on na siebie organizację transportu. Reguły Incoterms, które przypisują gestię transportową sprzedającemu, to między innymi te z grupy C (np. CPT, CIF) oraz D (np. DAP, DPU, DDP).

W przypadku reguł z grupy C (Carriage Paid To, Carriage and Insurance Paid To) sprzedający organizuje i opłaca główny transport, jednak co istotne, ryzyko uszkodzenia lub utraty towaru przechodzi na kupującego już w momencie nadania przesyłki przewoźnikowi. Jest to pewien paradoks, w którym organizacja transportu i moment transferu ryzyka nie pokrywają się w pełni. 

Z kolei reguły z grupy D oznaczają dla sprzedającego maksimum obowiązków, gdyż jest on odpowiedzialny za dostarczenie towaru do wyznaczonego miejsca przeznaczenia – czyli za cały proces aż po ostatnią milę – ponosząc przy tym pełne koszty i ryzyko.

W jakich sytuacjach to kupujący przejmuje odpowiedzialność?

Kupujący przejmuje gestię transportową, gdy chce mieć pełną kontrolę nad procesem dostawy lub gdy jest w stanie zorganizować transport na bardziej dogodnych dla siebie warunkach. Najszerszy zakres obowiązków dla kupującego przewiduje reguła EXW (Ex Works), gdzie sprzedający musi jedynie postawić towar do dyspozycji w swojej lokalizacji (np. w magazynie), a cała reszta – załadunek, transport, odprawy celne – należy do kupującego. Przykładowo, importer sprowadzający palety z Niemiec do Polski na warunkach EXW bierze na siebie całość procesu logistycznego od rampy załadowczej sprzedającego.

Inne formuły, takie jak FCA (Free Carrier), FAS (Free Alongside Ship) czy FOB (Free On Board), również przenoszą gestię na kupującego, choć w różnym stopniu angażują sprzedającego w początkowe etapy dostawy, takie jak dowóz do przewoźnika czy załadunek na statek. Wybór tych reguł daje importerowi elastyczność i możliwość optymalizacji kosztów, co jest kluczowe, jeśli chodzi o logistykę e-commerce, ale wymaga od niego jednocześnie większego zaangażowania i wiedzy.

Rola przewoźnika a gestia transportowa – jakie są zależności?

Należy wyraźnie rozróżnić stronę posiadającą gestię transportową od faktycznego wykonawcy przewozu, czyli przewoźnika. Strona z gestią (sprzedający lub kupujący) zawiera umowę przewozu z przewoźnikiem, a jej podstawą jest prawidłowo wypełniony list przewozowy.

Odpowiedzialność przewoźnika za towar jest uregulowana w przepisach prawa przewozowego (w Polsce) oraz Konwencji CMR, której dotyczy międzynarodowy list przewozowy CMR. Zasadniczo, przewoźnik odpowiada za utratę, ubytek lub uszkodzenie przesyłki od momentu jej przyjęcia aż do wydania odbiorcy. 

Jednakże umowa zawarta przez stronę z gestią transportową może precyzować szczegółowe warunki i zakres tej odpowiedzialności, co po raz kolejny podkreśla, jak istotne jest świadome kształtowanie zapisów kontraktowych w całym procesie dostawy.

Źródła

• https://www.poland-transport.eu/pl/g/tsl—informacje-warte-uwagi-56/articles/rodzaje-transportu-%E2%80%93-charakterystyka-zastosowanie-statystyki-7879.html